ลิลิตตะเลงพ่าย แต่งด้วยลิลิตสุภาพ ซึ่งประกอบด้วยร่ายสุภาพ โคลงสองสุภาพ โคลงสามสุภาพ และโคลงสี่สุภาพ แต่งสลับกันไป จำนวน 439 บท โดยได้แบบอย่างการแต่งมาจากลิลิตยวนพ่าย ที่แต่งขึ้นในสมัยอยุธยาตอนต้น
ร่ายสุภาพ
ร่ายสุภาพนี้นิยมแต่งกันอย่างแพร่หลายมาจนถึงปัจจุบัน มีการนำร่ายสุภาพไปเป็นส่วนหนึ่งของลิลิต เช่น ในลิลิตพระลอ ลิลิตตะเองพ่าย เป็นต้น
คณะ บทหนึ่งมี 5 วรรคขึ้นไป วรรคละ 5 คำ จะมีกี่วรรคก็ได้ แต่เมื่อจบจะต้องจบด้วยโคลงสองสุภาพ
สัมผัส คำสุดท้ายของวรรคหน้า ส่งสัมผัสไปยังคำที่ 1 หรือ 2 หรือ 3 ของวรรคต่อไป
คำสร้อย เติมได้ 2 คำ ตอนจบบท
แผนผัง
ตัวอย่าง
ศรีสวัสดิเดชะ ชนะราชอรินทร์ ยินพระยศเกริกเกรียง เพียงพกแผ่นฟากฟ้า
หล้าหล่มเลื่องชัยเชวง เกรงพระเกียรติระย่อ ฝ่อใจห้าวบ่มิหาญ ลาญใจแกล้วบมิกล้า
เถลิงพระเกียรติฟุ้งฟ้า ลือตรลบแหล่งหล้า โลกล้วนสดุดี
( ลิลิตตะเลงพ่าย สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส )
| โคลงสองสุภาพ โคลง สองสุภาพบทหนึ่งจะมี 3 วรรค วรรคหนึ่งและวรรคสอง จะมีจํานวนคำวรรคละ 5 คำ ในวรรคสาม จะมีจำนวนคำ 4 คำซึ่งรวมทั้งหมด 3 วรรคจะมีจำนวนคำรวมทั้งสิ้น 14 คำ และในวรรคสุดท้ายสามารถที่จะใส่คำสร้อยได้เพิ่มขึ้นอีก 2 คำ เพื่อเพิ่มความไพเราะให้กับบทกลอน การสัมผัสของบทกลอน คำที่ 5 วรรคหนึ่ง จะต้องสัมผัสกับคำที่ 5 วรรคสอง หากเป็นการแต่งเพื่อเข้าลิลิต จะต้องให้คำสุดท้ายของบท สัมผัสกับคำที่ 1 คำที่ 2 หรือ คำที่ 3 ของบทต่อๆไป ในทุกบท แผนผัง  ที่มาภาพ : น.ส.อานิสา สอนพงษ์ ตัวอย่าง พระผาดผายสู่ห้อง หาอนุชนวลน้อง หนุ่มเหน้าพระสนม จาก ลิลิตตะเลงพ่าย |
โคลงสามสุภาพ
โคลงสามสุภาพบทหนึ่งจะมี 4 วรรค วรรคหนึ่ง วรรคสอง และวรรคสามจะมีจํานวนคำวรรคละ 5 คำ ในวรรคสี่ จะมีจำนวนคำ 4 คำ ซึ่งรวมทั้งหมด 4 วรรคจะมีจำนวนคำรวมทั้งสิ้น 19 คำ และในวรรคสุดท้ายสามารถที่จะใส่คำสร้อยได้เพิ่มขึ้นอีก 2 คำ การสัมผัสของบทกลอน คำที่ 5 วรรคหนึ่ง จะต้องสัมผัสกับคำที่ 1 หรือคำที่ 2 หรือคำที่ 3 ของวรรคสอง จากแผนผังจะเห็นว่ารูปแบบการสัมผัส ซึ่งสามารถเลือกสัมผัสคำใดคำหนึ่งจากที่กล่าวมา นอกจากนี้คำสุดท้ายวรรคสอง จะต้องสัมผัสกับคำที่ 5 วรรคสามด้วย หากเป็นการแต่งเพื่อเข้าลิลิต จะต้องให้คำสุดท้ายของบทสัมผัสกับคำที่ 1 คำที่ 2 หรือ คำที่ 3 ในวรรคหนึ่ง ของบทต่อๆไป ในทุกบท
แผนผัง
ที่มาภาพ : น.ส.อานิสา สอนพงษ์
ตัวอย่าง
ขับพลวางเข้าแหล่ง แห่งอยุธเยศหล้า
แลธุลีฟุ้งฟ้า มืดคลุ้มมัวมล ยิ่งนา
จาก ลิลิตตะเลงพ่าย
โคลงสี่สุภาพ
โคลง สี่สุภาพหนึ่งบทจะมี 4 บรรทัด บรรทัดหนึ่งเรียกว่า "บาท"เพราะฉะนั้นโคลงสี่สุภาพหนึ่งบท จะมี 4 บาท ในบาทหนึ่งจะมี 2 วรรค วรรคหน้าจะมี 5 คำ วรรคหลังจะมี 2 คำ รวมเป็นบาทละ 7 คำ วรรคหลังของบาทที่ 1 บาทที่ 2 และบาทที่ 3 จะมี 2 คำ ส่วนวรรคหลังของบาทที่ 4 จะมี 4 คำ ซึ่งรวมแล้วโคลงสี่สุภาพหนึ่งบทจะมีจำนวนคำทั้งสิ้น 30 คำ จะใช้คำเอก 7 แห่ง เเละ คำโท 4 แห่ง
แผนผัง
ที่มาภาพ : น.ส.อานิสา สอนพงษ์
ตัวอย่าง
จากมามาลิ่วล้ำ ลำบาง
บางยี่เรือราพลาง พี่พร้อง
เรือแผงช่วยพานาง เมียงม่าน มานา
บางบ่รับคำคล้อง คล่าวน้ำตาคลอ
จาก นิราศนรินทร์
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น